अब्दुल हुसेन, जम्मू-काश्मीरचा रहिवासी होता. तो शाफिया खानच्या घरात भाडेकरू म्हणून राहत होता. शाफिया खान एकटीच आपल्या 8 वर्षांच्या मुलीबरोबर – शाझिया बरोबर राहत होती. एके दिवशी, अब्दुलने शाझियाचे तिच्या घरातून अपहरण केले, तिच्यावर अमानुषपणे बलात्कार केला आणि नंतर तिचा मृतदेह गावाच्या सीमेवर फेकून दिला.

पोलिसांनी त्याच्याकडे असे करण्यामागचे कारण विचारले असता, त्याने उत्तर दिले की, शाझियाची आई माझ्याकडे सतत भाडे मागत होती आणि वेळोवेळी शिवीगाळ करत होती. ती त्याच्या कमाईच्या क्षमतेवर देखील प्रश्नचिन्ह उपस्थित करत होती. त्यामुळे तिला धडा शिकवण्यासाठी आणि आपले पुरुषत्व सिद्ध करण्यासाठी त्याने तिच्या मुलीवर बलात्कार केला. त्याच्या मते, शाफियाच्या च्या मुलीवर बलात्कार करून त्याने पुरुषांशी नीट वागलं नाही तर काय परिणाम होतात हे दाखवून दिले.

शेखर आणि स्वाती यांचे नुकतेच लग्न झाले होते आणि ते मध्य प्रदेशातील इंदूर शहरात राहत होते. सुरुवातीला त्यांचे सुरुवातीचे वैवाहिक जीवन खूप आनंदाचे होते, पण हळू हळू त्यांच्यात छोट्या मोठ्या कुरबुरी सुरु झाल्या. एके दिवशी शेखरने स्वातीला तिच्या जुन्या मित्रासोबत विचित्र अवस्थेत बघितले. दोघांचे प्रचंड भांडण झाले आणि शेखरने स्वातीवर विवाहबाह्य संबंध असल्याचा आरोप केला.

स्वातीने त्यावर शेखर वर एक नपुंसक नवरा असल्याचा आरोप केला. तसेच त्याचे उत्पन्न कमी आहे, कुटुंबाची काळजी घेण्याकरता असमर्थ आहे, शारीरिकदृष्ट्यादेखील कमकुवत असल्यामुळे तिला लैंगिक सुख मिळत नाही असे आरोप त्याच्यावर केले.

स्वातीचे विचार ऐकून शेखर कमालीचा उदास आणि निराश झाला आणि त्याने आपल्या इमारतीच्या पाचव्या मजल्यावरून उडी मारून आत्महत्या केली.

वर वर्णन केलेल्या प्रकरणांवरून, आपण समजू शकतो की वरील सर्व कथांमधील पुरुषांच्या कृतीमागे एक सामान्य कारण होते. ते म्हणजे ‘लैंगिक ओळखीबद्दलची असुरक्षितता’. समाजात वावरताना पुरुषांना आयुष्यात असे प्रसंग येतात जिथे समाजत्यांच्या पुरुषत्वावर प्रश्नचिन्ह उभे करते. यात अनेकदा गैरसमजुतीचाच भाग जास्त असतो. मात्र त्यातून ते पुरुष गोंधळतात. असुरक्षित, हताश होतात. यातून मार्ग म्हणजे आपली शक्ती दाखवणे, आपली सत्ता गाजवणे आणि यासाठी मुख्यत्वे हिंसाचाराचा वापर होतो.!

मूलत: हिंसा म्हणजे काय? फक्त इतरांना वेदना देण्यात आनंद मिळवायचा का?हिंसक कृत्याची तीव्रता, वारंवारता, हिंसेचे परिणाम आणि समस्या इत्यादींवर आपण अनेकदा चर्चा करतो, पण खोलवर जाऊन अशा हिंसाचाराच्या कारणांचा विचार मात्र होताना दिसत नाही.

आधी चर्चा केल्याप्रमाणे, लैंगिक ओळख ही एक अत्यंत महत्त्वाची, प्रभावशाली, वर्चस्व असलेली, सर्वसमावेशक, त्याच वेळी कमीतकमी चर्चा केलेली, कमीत कमी विचार करणारी आणि उथळ सामाजिक घटना आहे. मानवी सामाजिक जीवनावर लैंगिक ओळखीचा खोलवर परिणाम होतो.. माणसाची व्याख्या किंवा मानवी जीवनाचा एक आवश्यक घटक त्याच्या ‘लैंगिक ओळखी / लिंगभाव’ पासून सुरू होतो.

लिंगभाव माणसाच्या सामाजिक जीवनावर परिणाम करणारा मूलभूत घटक आहे. लिंगभावाचे सामाजिक नियम माणसाची सामाजिक स्थिती, सामाजिक आचारसंहिता, कौटुंबिक मूल्ये, कोणती नोकरी करायची, कोणाशी लग्न करायचं, लग्न कसं करायचं या सर्व बाबी ठरवतो. समाजातील आदर, स्वातंत्र्याची व्याप्ती, स्वातंत्र्य, स्थान आणि कुटुंबासह सामाजिक उत्तराधिकारातील स्थिती देखील ठरवते. एखाद्याच्या लिंगभावावर कोणतेही अतिक्रमण/आक्रमण किंवा या लैंगिक मूल्यांचा अवमान करण्याचा विचारही मानवाला हताश, आवेगपूर्ण बनवतो. लैंगिकतेवरील हे आक्रमण वाचवण्यासाठी त्याला त्वरित कृती करणे भाग पडते. अशा प्रकारच्या कृती करून, मनुष्य आपली ‘लैंगिक ओळख / लिंगभाव ‘ पुनः नव्याने ठसवण्याचा आणि पुढील आक्रमणापासून स्वत;ला वाचवण्याचा प्रयत्न करतो.

‘पुरुष सहसा हिंसक असतात’ ही एक प्रचलित सामाजिक धारणा आहे. मात्र हिंसा ही पुरुषांमधील ‘नैसर्गिक लक्षण’ नाही हेही लक्षात घ्यायला हवे. याचा ‘पुरुष’ असण्याशी काहीही संबंध नाही.

रामजी आणि कोकिला यांच्या बाबतीत, रामजी एक विचारी माणूस आहे आणि नेहमी शांततेने आणि विचारपूर्वक त्यांच्या घरातील समस्या सोडवण्याचा प्रयत्न करतोय. त्याचे संयमी वर्तन, शांततेने मार्ग काढणे हे दुर्बलता समजले गेले आणि समाजाच्या अवहेलनेतून तो हिंसेस प्रवृत्त झाला. दुर्बलता हा पुरुषाचा गुणधर्म असूच शकत नाही या धारणेतून तो स्वत:च्या स्वभावाच्या विपरीत वागला.

अब्दुल हुसेनचे वर्तनही कोणत्याही प्रकारे समर्थनीय नाही. कोणतीही स्त्री एक पुरुषाला , त्याच्या उत्पन्नावर, कमाईच्या क्षमतेवर प्रश्न उभे करत असेल तर ते तिच्या लिंगभावाच्या विपरीत आणि पुरुषाच्या अहंकारास धक्का पोचवणे ठरते. आणि मग तो पुरुष आपला लिंगभाव जपण्यासाठी, सिद्ध करण्यासाठी अशा इतर कोणत्याही प्रश्नांना प्रतिबंध हिंसेचा मार्ग चोखाळतो.

अब्दुलने त्याचे पौरूषत्व दाखवण्यासाठी त्याने ‘बलात्कार’ केला. त्यामुळे तो ‘वाईट पुरुष’ म्हणून गणला जाऊ शकतो, पण तरीही त्याच्यासाठी ते ‘कमकुवत पुरुष समजले जाण्यापेक्षा चांगले होते.

शेखरवर त्याच्या पत्नीने जोरदार टीका केली आणि अपमान केला. तिने शेखरची शारीरिक ताकद, कमाई क्षमता, लैंगिक क्षमता, यावर प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले. त्याच्यावर ‘अयोग्य पुरुष’ किंवा ‘पुरुष होण्यास पात्र नसलेली व्यक्ती’ असल्याचा आरोप करण्यात केला. हे त्यत्याच्यासाठी असह्य झाले. त्याच्या मनातील लिंगभावास घक्का बसला आणि त्याने मृत्यूला कवटाळणे पसंत केले.

लैंगिक ओळख / लिंगभाव ही पूर्णपणे बाह्य आणि मानवनिर्मित सामाजिक संकल्पना आहे. ती नैसर्गिक नाही. ते गुण कितीही असोत, ते कितीही स्पष्ट आणि नैसर्गिक दिसतील, परंतु प्रत्यक्षात ही सर्व केवळ ‘सामाजिक तथ्ये’ आहे.‘नैसर्गिक मानवासाठी परके’ आहे.

आता जर ‘लैंगिक ओळखी’संबंधी सर्व काही बाह्य आणि मानवनिर्मित असेल तर, कोणत्याही अक्कल असलेल्या व्यक्तीसाठी, या लैंगिक ओळखी ‘प्राप्त करणे-अनुकूलन करणे-जतन करणे आणि संरक्षण करणे’ यासाठी संपूर्ण आयुष्य समर्पित करणे किती तर्कसंगत आणि तार्किक आहे? आणि आपण सुसंस्कृत-सुशिक्षित-विचारशील लोकांचा समाज म्हणूनही जाणूनबुजून किंवा नकळत अशी लैंगिक ओळख वाढवण्यास आणि मजबूत करण्यात हातभार लावतो. यातून तणाव-असुरक्षितता-निराशा आणि शेवटी ‘पुरुषांनी हिंसा करणे’ हा परिणाम अपरिहार्य आहे.

केवळ पितृसत्ताक स्वभाव, वर्चस्ववादी स्वभाव, आक्रमक स्वभाव इत्यादींना दोष देऊन ही समस्या सुटणार नाही. ही वरवरची चर्चा आहे, केवळ रोगाची लक्षणे आहेत. परंतु या समस्येचे उच्चाटन करण्यासाठी, आपण थेट अशा समस्यांचे मुख्य स्रोत शोधून त्यावर काम केलेल पाहिजे आणि ते म्हणजे ‘अनशोधित, खरा मानवी स्वभाव आणि लैंगिक ओळखीचे / लिंगभावाचे बाह्य स्वरूप’.

जोपर्यंत आपण समाज म्हणून पुढे येऊन या कट्टर लैंगिक वर्चस्वाला आव्हान देत नाही, जोपर्यंत आपण या लैंगिक ओळखींवर कठोरपणे प्रश्न उभे करत नाही, जोपर्यंत आपण मानवी कल्याणाला अशा उथळ कल्पनांपेक्षा जास्त प्राधान्य देत नाही, आणि जोपर्यंत आपण मानव म्हणून मानवी स्वभाव, नैसर्गिक चारित्र्य दडपणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीला एकत्रितपणे उखडून टाकत नाही, तोपर्यंत या समस्येचा प्रभावीपणे सामना करता येणार नाही!

आपल्या दैनंदिन जीवनात आपण अशा लैंगिक ओळखींशी सतत संवाद साधतो, त्याचा सामना करतो आणि काही वेळा आपण स्वतः त्याच्या प्रतिकूल परिणामांना बळी पडतो. सुरुवातीला सामाजिक एकता आणि मूलभूत उपयोगितावादी हेतूंसाठी बनवलेले, त्याचे सोपे स्वरूप होते. पण जसजसे आपण रानटी माणसांपासून सुसंस्कृत माणसांकडे जात गेलो, तसतसे या साध्या कल्पना अधिकाधिक गुंतागुंतीच्या बनत गेल्या. सभ्यतेच्या नावाखाली मानवी जीवन अधिक संक्षिप्त आणि बंदिस्त केले गेले. आम्ही लैंगिकतेच्या अशा साध्या मूल्यांचे, ठोस, मूलभूत लैंगिक कल्पनांमध्ये परिवर्तन केले.  सध्या समाज त्याच्या टोकाच्या आवृत्तीचा सामना करत आहे, ज्याला अनेकदा ‘विषारी पुरुषत्व’ किंवा विषारी लैंगिकता म्हणून ओळखले जाते. जे प्रचलित लैंगिक कल्पनांवरील कोणत्याही बदल किंवा प्रश्नांबद्दल मानवाला पूर्णपणे असहिष्णु बनवते. कोणीही जो या प्रचलित कल्पनांचे पालन करण्यास असमर्थ असतो, त्याला समाजात समान आणि आदरयुक्त वागणूक नाकारली जाते.

हजारो वर्षांच्या संस्कृतीनंतर आपण काय मिळवले आहे, हा प्रश्न विचारण्यासारखा आहे, “आपण कशाच्या आधारावर स्वतःला सुसंस्कृत किंवा विचारी म्हणवतो?” वरील परिस्थिती पाहिल्यास, हे सहज समजू शकते की प्राणी त्यांचे सामाजिक जीवन घडवताना आणि चालवताना अधिक सहनशील आणि समजूतदार असतात. सिंहीण शिकारीसाठी गेली आणि सिंह त्यांच्या शावकांची काळजी घेत असेल तर काही फरक पडत नाही. या स्थितीत असलेल्या माणसाची कल्पना करा. त्याला खरे तर समाजाविरुद्ध युद्ध पुकारावे लागेल, मग अशी धाडसी भूमिका घ्यावी लागेल. असे असतानाही आजही आपला समाज त्याच्याकडे आदराने पाहणार नाही!

हीच खरी वेळ आहे की, समाजाचा एक जबाबदार घटक म्हणून आपण सर्वांनी अशा सामाजिक संकल्पनांचा विचार करू. मानवाच्या ‘मानवतावादी स्वभावाला’ दाबणारी कोणतीही गोष्ट आणि प्रत्येक गोष्ट आपण नाकारली पाहिजे. आपण आपल्या शिक्षणाचा वापर करून आणि ‘काळाची गरज’ म्हणून अशा सर्व कल्पना शोधण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. अशा सर्व लैंगिक ओळखींचे, आचारसंहितेचे आंधळे पालन करणे आपण थांबवले पाहिजे आणि नाकारले पाहिजे. असे केल्याने आपण अशा सामाजिक कल्पनांचे उथळ वर्चस्व समजण्यात आणि स्पष्ट करण्यात यशस्वी होऊ. आणि अशा प्रकारे आपण बदल आणि आव्हाने अधिकाधिक स्वीकारू.

अशा प्रकारे लैंगिकतेबद्दल विद्यमान सामाजिक नियमांमधील बदलांबद्दल आपण अधिक सहिष्णु होऊ. कोणत्याही बदलाला ‘लैंगिक ओळखीवरील / लिंगभावावरील आक्रमण’ म्हणून पाहिले जाणार नाही. कोणालाही आपल्या लैंगिक ओळखीवरील धोक्यावर मात करण्यासाठी आक्रमक होण्याची गरज भासणार नाही. त्याच्यासाठी, लैंगिक ओळख आता ‘जीवन निर्णायक घटक’ असणार नाही.